Tarih kaynaklarına göre 69 yıl önce Van’da petrol ve kömür yataklarına rastlandı. Osmanlı döneminde çıkarılan petrol işlenerek kullanılırken, belli bir süre sonra çalışmalar durduruldu. O dönemden günümüze petrol çıkarmaya yönelik çalışmaların yapılmadığı kentte, akıllara “Bu petrol nerede?” sorusunu getirdi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, Osmanlı döneminde Van'daki yeraltı zenginlikleri ve Van’ın tarihi alanında yaptığı çalışmalarda önemli bilgilere ulaştı. Kardaş, yaptığı araştırmalarda Osmanlı döneminden 1953 yılına kadar petrol, 1980 yılına kadar da Van'da kömür çıkartıldığını belirlediğini söyledi.
Geçtiğimiz yıllarda Van’da Osmanlı döneminde elektrikli tramvay projesi planlandığını ve harita ve krokilerine ulaştığını ifade eden Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, bu defa da Osmanlı döneminde Van’ın madencilik alanında yaptığı çalışmalar hakkında önemli bilgilere ulaştı. Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, Van Kalesi'nin yakınında bir petrol kuyusuna rastlanıldığını belirtti. Van'da petrol ve kömür çıkartıldığını tespit ettiğini belirten Kardaş, "Van ve çevresinde özellikle Muradiye İlçesi'nin Beşparmak ve Kürzot köylerinden, başka Haraşik ve Amik’te petrol üretildiğine rastladık. Bu üretim devletin verdiği imtiyazlar şeklinde işletilmişti. Aynı şekilde Gürpınar Şahmanis'te kömür çıkarıldığı ve 1980'li yıllara kadar kullanıldığını tespit ettik. Tabi ki petrol ve kömürün Van'da bulunması önemli bir konudur.” Dedi.
RUSLAR DA VAN’DA PETROL ÇIKARMIŞ
Van’da 1900’lü yıllarda bulunan petrolün Ruslar tarafından da kullanıldığına dikkat çeken Doç Dr. Kardaş, “20 Mayıs 1915 yılında Van Ruslar tarafından işgal edildi. Ruslar Van'ı işgal ettikten sonra Van'ın hem yeraltı hem de tarihi kaynaklarını da sömür me yoluna başvurmuştur. Dolayısıyla Muradiye'deki kürzot ve beş parmak köylerinden çıkan mazotu Rusya’dan uzman getirerek ve Kürzat’ta bir galeri kuruluyor. Ve bu galeriden sızan petrolü bir yerde biriktiriyor. Belli bir süzme aşamasında rafine aşamasına geçirdikten sonra buradaki petrolü Van'da çalışan gemilerde kullanmaya başlıyor. Aynı zamanda Rusya'nın Doğu Anadolu'yu işgal ettiğinde askeri araçlarının mazotunun da bir kısmını buradan tedarik ediyor.” İfadelerini kullandı.
GÜNDE 2 BİN LİTRE PETROL ÇIKARILIYOR
O dönemlerde günde en az 2 bin litre petrolün çıkarıldığına dikkat çeken Doç.Dr. Kardaş, “1'inci Dünya Savaşı sırasında Ruslar bu bölgeyi işgal ettiğinde, bu petrolleri çıkarmak için Kafkasyalı Stoyanof'u getirip buradaki petrolleri tetkik ettiriyor. Burada yapılan çalışmaların ardından günde en az 2 bin litre petrol çıkarılıyor. Bu Van için büyük meblağ. Dolayısıyla Ruslar hem buradaki petrolü işletiyorlar, Van Gölü'ndeki gemilerin mazotunu buradan karşılıyorlar. İlginçtir, mesela baktığımızda Van'a demiryolunun geliş tarihi 1971'dir.1964'te demiryolu Tatvan'a kadar geliyor, Tatvan'dan Van'a feribot yapılıyor ve 1971'de faaliyete geçiyor. Oysa Ruslar 1915-1918 yılları arasında Van'ı işgallerinde tuttukları dönemde Şahtahtı’dan İran üzerine Beyazıt’a ve oradan da Van'a uzanan bir dekovil hattı (dar demiryolu) yapıyorlar. Ve bu demiryolu vasıtasıyla buradan çıkarttıkları mazotu götürüp kullanmışlardı. Ruslar bu dekovil hattını ve yaptıkları şoseleri (kırık taşlarla yapılı karayolu) kullanarak buradaki maden ve tarihi eserleri kolay bir şekilde Rusya'ya kaçırmışlardır" Şeklinde konuştu.
“1953 YILINDAN SONRA ÇALIŞMALAR DURDURULDU”
Özellikle cumhuriyet döneminde de araç yakıtı konusunda çekilen sıkıntılardan dolayı cumhuriyet hükümetinin Van’da incelemeler yaptığına dikkat çeken Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, “İncelemelerin ardından Fransız Emiil Mayen'e petrolü işletme imtiyazı veriyor. Ama 1930-1932 yılları arasında petrol işletmesi çalıştırılamamıştır. Gerekçe ise o yıllardaki isyanların ağır basması olarak gösteriliyordu. Ama nihayette bu petrol işletilmeyince bu sefer birinci umumi müfettişlik bu petrol işletmesine el atıyor. Ardından Dâhiye Nezareti Bayındırlık döneminin adıyla “Nafia Nezareti” buradaki petrolü işletmeye başlıyor. Yani kürzot ve beş parmak köylerinden Demokrat Parti iktidarı döneminde yani 1953 yılına kadar petrol çıkarılıp işletilmesi söz konusudur ama 1953’ten sonra artık Van'daki bu petrol çıkarılmamaya başlandı.” Diye konuştu.
“PETROLE ULAŞABİLME İHTİMALİ VAR”
1950'li yıllara kadar yapılan araştırmalarda Kürzot ve Beşparmak köylerindeki petrol kuyularında sadece bir kuyuda 80 metre, diğer kuyuda da 110 metreye kadar derine inilebildiğini anlatan Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, "Çok ilginçtir 1950'li yıllardan itibaren buradaki petrol kuyularından üretimin istenilen düzeyde olmadığı belirtilerek terk ediliyor. Gerekçede Van bölgesindeki kaya yapısının kırılgan, özellikle depremlerden yani tektonik hareketlerden dolayı kırıldığı ve petrolun daha derinlere gittiği ve Arabistan kıtasına kaydığı söyleniyor. Oysa şimdiki teknoloji ile birlikte bir daha kuyulara el atılırsa daha derinlere ve daha modern araçlarla araştırma yapılırsa belki, istenilen düzeyde petrole ulaşılabilir. Zaten coğrafyaya baktığımızda petrol Irak’ta, Musul’da, Bakü'de, İran'da var. Bu üçgenin içinde bulunan Van ve bölgesinde bulunmaması biraz düşündürücü. Cumhuriyetin ilk yıllarında özellikle Van'daki resmi dairelerin yakıt ihtiyacı buradan karşılanıyor. Van ve bölgesinde büyük ormanların olmaması Cumhuriyet döneminde halkı ve hükümeti daha çok kömüre sevk etmiştir. Ve burada bu petrolün işletilmesi için birçok şirket kuruluyor" dedi. Doğu gazetesi
