"Dar ser koka xwe şindebe" "Her ağaç kendi kökü üzerinden yeşerir " Fazlasıyla önem arz eden bu söz üzerinden 'derleme' bir çalışma yaptım ve siz okurlarımla paylaşıyorum.
NAİF YAŞAR YAZDI...
Sonuçta ölümlü dünya, gözler kararmaya, parmaklar titremeye başlamadan bizden sonra gelecek olan nesillere bırakmak üzere ilçemiz ELBAK (Başkale) dair çalışmayı bölümler halinde Google sayfalarına kaydediyorum.
Bölüm başlıkları diye sorarsanız;
1-Elbak tarihçesi ve sosyo politik coğrafyası.
2-Kültürel mozaiği.
a) Bayram, düğün, cenaze geleneği
b) Genç ve çocuk oyunları
c) Berxbér-bexşo ve yayla geleneği
d) Kan davaları.
2-Elbak'ın siyasi yapısı ve siyasete yön veren şahsiyetleri.
3-Elbak'in öne çıkan kanat önderleri , alimleri ,esnafları ve renkli kişilikleri...
4-Elbak'ın üst düzey bürokratları ...
5-70’lı yıllar siyasi gençlik yapılanmaları.
Not: Bu çalışmada toplayabildiğim kadarıyla görselleri paylaşacağım. lakin kimi şahsiyetlere ait görsel elimde yok.. Bu konuda yardımcı olursanız makbule geçer..
BİRİNCİ BÖLÜM
ELBAK
Hakkari beyliği sancağı iken 1910 yılında Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında, Hakkari'den alınarak ilçe statüsü verilmiş ve adına BAŞKALE denilmiş.
Not: Bu tarihçe Cumhuriyet dönemi sonrası yakın tarihtir.
Urartu krallığının yerleşkesi olarak iktisadi yaşamın şekillendiği ilçenin yüzölçümü 2731 kilometrekare’dir...
Sırtını Ispiriz dağına veren ilçe, istatistiklere göre dünyanın en yüksek ikinci yerleşim alanı olarak gösterilir.
Rakım 2460.
2018 sayımına göre köylerle birlikte toplam nüfusunun 52 bin üstü olduğu söylense de günümüzde (2024) ilçe merkez nüfusu 10 binin altındadır...
Van'ın Büyük şehir statüsüne kavuşması ile Elbak'a bağlı toplam mahalle (köy) sayısı 68’dır.
Doğudan güney batıya uzanan mengene sıradağları silsilesi ile İran'a komşu olan ilçenin en önemli akarsuları, Dicle nehrinin en büyük kolu olan Zapsuyu ve mor dağından gelen masiro çayıdir.
İlçe coğrafyası yaylaları ile de meşhurdur.
Nedirok, meydana hemitbeg, cevkan, mührünü, varebélénd yaylaları vs.vs.
AŞIRET DENGESİ
ilçe adeta aşiretler mozağıdır.
Aşiretler, ilçenin dört ana bölgesinde toplanır.
Serelbak denilen bölgede Merzékan aşireti aşiret büyüğü Eşret beg (Eşret Bayer)
Génar-beroĵ bölgesinde Botan ve kısmen pinyanişi aşiretleri.
Botan aşiretinin lideri, Ömer Aga'nin oğlu Hacı Ali, bölgedeki pinyanişi asiretinin kanat önderi de evdal Çavuş'un oğlu hacı Cemil (Furat) beğ ...
Gelelim nüfusun yoğunlukta olduğu bölgelere..
İki ana bölge var.
Zap'ın beslediği, masiro çayının da karıştığı Karasu nehrinin iki yakası var..
Biri 'baska rasté' diğeri 'baska çepé..' diye adlandırılır.
Yani Sol yaka ve sağ yaka
Sol yaka (ki sınırları İran Kürdistan hududuna uzanır) 20 köy ve mahalleden oluşur ve bu bölge pinyanişi aşiretinin olduğu bölgedir.
Aşiretin bölgelere göre farklı aşiret reisleri var.
Başkale'deki pinyanişiler için Kerem Ağa (Zeydan) Ağa olarak bilinir .
Kerem Ağa ve çocukları ise y.ova'da otururlar.
Diğer yaka da yani (baska Raste) ise Ertoşi aşireti konfederasyonun Şerefan, mengélanan, kuhreşanAlan, Nasiran kolları yaşar.
Ağalık hiyerarşisinin en fazla olduğu aşiret de bu aşirettir..
12 koldan oluşan Ertoşi aşiretinin Şerefan kolu da kendi arasında farklı kollara ayrılır.
Hesen Beg (Mahmut aga'nın babasi) soyundan gelen ilçedeki Şerefan aşireti içinde birçok kanat önderi vardır.
Mahmut aga, Cevher Ağa, Mehemedé bahrem, Mehemedé İbrahim vs.
İlçedeki azınlık olsalar da kökleri İran Kurdistanına dayanan 5-6 mahalleden oluşan Mamedi ve Evdoyi aşireti de mevcuttur.
İLCE MERKEZİ
İlçe merkezine bakıldığında ise farklı bir tablo karşımıza çıkar.
60 lı yıllara kadar (hatta 70 li yıllar dahil)aşiret ağırlığının pek hisedilmedigi ilçede kavimler mozagi çok renkliydı..
60 öncesinde ilçe gayri Müslim kavimlere ev sahipliği yapmış bir ilçeydi.
Ilçede hatırı sayılır oranda yahudi ve Ermeni nüfusu vardı.
Hatta kendi adlarıyla anılan mahalleleri dahi vardı.
Mehella Cuhiya (yahudi mahallesi)
Mehella Fela (Ermeni mahallesi)...
Her iki kavim de ticaret ve zanaatla adlarından söz ettiren kavimlerdi...
Benim Ermenileri görme şansım olmadı ama 70 li yıllarda ilçede kalan son 3-5 yahudi aile hala hatırımda...
'Yerli' olarak lanse edilen kavimlere gelirsek .
Aşiret olarak lanse edilmemiş olsalar dahi ilçenin en kadim kavimleri arasında olduklarını söylerler.
İlçe merkezinde oturma hasebiyle okur-yazarlık oranı da fazla olan bu aileler kimlerdi ?
İlçe, üç -Dört mahalleden oluşuyordu.
Kale-hafiziye-Dere-pinisi -xokan mahalleleri.
Bu mahalleler de ise ;
1-Ayhanlar-Orhanlar (soranlı-xani)
Dicleler (xani)
2-Özturkler-Alpaslanlar-Adsizlar-Aldemirler-öztunç'lar (dirbaz usta ve çocukları)
Mela ehmé (Ayhan) (Pinisi -xani).
Méstı çavuşun çocukları M. Ali kaplan-Adil Kaplan (Déri aşireti)..
Ayrıca Arikboga ailesi ve hemen kıyısında 3-Acarlar ailesi.
4-Erezler (pireyi)
5-Akturanlar
6-Yenigünler
7-Uyarlar
8-Polatlar
9-Tatarogullari
10-Acarlar
11-Mala Şéx abdurrahman (aydinlar)Şenguller-Aksoylar
-Gül, Haktanirlar
-Topraklar(siirtliler)
12-Ziyayé gesap(aydinlar)
13-Mala hesené şahin
14-Mala dervesé katıp
15-Mala Ehmedé mubaşir.
16-Mala ehmé (pinisi)
17-Mala mého kocer.
18-Mala husén cavuş.
19-Mala ahmedé İsmail çavuş.
20-mala mela hafız (hacı ihsan Yıldırım ve katdesleri)
NOT: Bir sonraki bölümde 'ILÇENİN KÜLTÜREL GELENEKLERİ -ÖRF VE ADETLERİ VE AİLELERİ DETAYLI ANLATACAĞIM ...
